Male boginje, poznate i kao morbili ili ospice, su akutno, veoma zarazno virusno oboljenje koje uglavnom pogađa djecu i uzrokuje opštu malaksalost, povišenu temperaturu, curenje iz nosa i kašalj, a ponekad može da dovede i do teške kliničke slike, prenosi RTS.
Šta su male boginje i kako se prenose?
Male boginje su akutno, veoma zarazno virusno oboljenje, koje se prenosi kapljičnim putem (kašljanjem, kijanjem ili u direktnom kontaktu sa sekretom iz nosa ili ždrijela inficiranih osoba). Oboljele osobe su najzaraznije dva do četiri dana prije i do četiri dana nakon izbijanja ospe.
Kod ove bolesti se registruju sezonske oscilacije u javljanju sa porastom obolijevanja tokom perioda kasne zime i proljeća. Čovjek je jedini prirodni rezervoar virusa.
Klinička slika i komplikacije bolesti
Inkubacioni period (vrijeme od izloženosti virusu do pojave prvih simptoma bolesti) prosječno iznosi 10 do 12 dana (a kreće se u intervalu od sedam do 18 dana). Početak bolesti karakterišu povišena temperatura, malaksalost, crvene i vodnjikave oči, curenje iz nosa i kašalj.
Karakteristična crvena makulopapulozna ospa se prvo javlja na licu, unutar dva do četiri dana od početka simptoma, a potom se širi ka trupu i ekstremitetima. Ospa obično traje četiri do šest dana i najčešće je praćena blagim perutanjem kože.
Teška klinička slika sa komplikacijama se javlja kod nedovoljno uhranjene djece, posebno one koja imaju nedostatak vitamina A u ishrani, kod onih osoba kod kojih je imunski sistem oslabljen zbog neke druge bolesti, češća je kod djece mlađe od pet i osoba starijih od 20 godina.
Osobe koje su preležale male boginje imaju doživotni imunitet
Pad imuniteta posle bolesti može da traje nekoliko nedelja i razlog je povećane osjetljivosti na druge infekcije, a posebno na infekcije koje uzrokuje streptococcus pneumoniae.
Komplikacije se javljaju u oko 30 odsto prijavljenih slučajeva, a čine ih infekcije srednjeg uha (7-9%), prolivi sa dehidratacijom (6%), zapaljenje pluća (1-6%), sljepilo i postinfektivni encefalitis – zapaljenje mozga (1 na 1000 slučajeva), kao i subakutni sklerozirajući panencefalitis (SSPE) u 1 na 100.000 slučajeva.
Kao posljedica navedenih komplikacija malih boginja mogući su i smrtni ishodi.
Ko je u riziku da oboli?
Nevakcinisana djeca su u najvećem riziku od obolijevanja, kao i svaka druga osoba bez obzira na uzrast koja nema imunitet (bilo da je nevakcinisana, nepotpuno vakcinisana ili nije bila u prilici da oboli od ove bolesti).
Vakcina i imunitet
Rutinska imunizacija djece određenog uzrasta sa visokim obuhvatom (više od 95 odsto) je ključna javnozdravstvena strategija u sprječavanju i odstranjivanju ove bolesti.
Serološke studije su pokazale da se kod 99% djece koja su primila dvije doze vakcine protiv malih boginja, zaušaka i rubele (MMR) u uzrastu nakon navršenih 12 meseci razvija adekvatan imunski odgovor.
Aplikovanje druge doze vakcine je neophodno zbog činjenice da jedan broj djece (oko 5%) nakon davanja prve doze ne razvija adekvatan imunski odogovor, kao i zbog uticaja na dužinu trajanja imuniteta.
Vakcine indukuju dugotrajan i snažan imunitet kod vakcinisanih, pružaju individualnu a kod visokog obuhvata i kolektivnu zaštitu (kolektivni imunitet) koja je od izuzetne važnosti jer se tako štite i one osobe koje iz objektivnih razloga nisu mogle biti vakcinisane i jer je to jedini način da se spriječi cirkulacija virusa i bolest eliminiše iz populacije.
Aktivna imunizacija protiv malih boginja, zaušaka i rubele
Primarna vakcinacija protiv malih boginja, zaušaka i rubele sprovodi se kod djece od navršenih 12 meseci jednom dozom kombinovane vakcine protiv malih boginja, zaušaka i rubele – MMR vakcina.
Revakcinacija (druga doza vakcine) se sprovodi primenom MMR vakcine prije upisa u prvi razred osnovne škole, a izuzetno u toku prvog razreda osnovne škole.
Neimunizovana i nepotpuno imunizovana lica (izuzev onih kod kojih postoje trajne kontraindikacije) treba da se vakcinišu nedostajućim dozama MMR vakcine do navršenih 18 godina života, a prema epidemiološkim indikacijama i kasnije. Minimalni razmak između davanja dvije doze MMR vakcine iznosi četiri nedelje.
Osetljive kontakte (bez prethodno stečenog imuniteta) obolelih od morbila potrebno je vakcinisati MMR vakcinom što prije, a najkasnije unutar 72 sata od kontakta.
Aktivna imunizacija lica zaposlenih u zdravstvenim ustanovama
Lica zaposlena u zdravstvenim ustanovama koja nisu preležala ili nisu vakcinisana protiv malih boginja, rubele i zaušaka, u slučaju obolijevanja mogu predstavljati izvor infekcije za pacijente, druge zaposlene, kao i osobe iz bliskog kontakta u populaciji.
Za sva lica zaposlena u zdravstvenim ustanovama koja su rođena 1971. godine i kasnije aktivna imunizacija MMR vakcinom je obavezna.
Aktivna imunizacija sprovodi se sa dvije doze MMR vakcine u razmaku od najmanje 28 dana (četiri nedelje), odnosno jednom dozom MMR kod onih osoba koje su prethodno primile jednu dozu M/MM vakcine.
Aktivna imunizacija se sprovodi sa jednom dozom MMR vakcine i kod osjetljivih lica koja su u pratnji maloljetnih lica koja se hospitalizuju.
MMR vakcina
MMR vakcina je kombinovana virusna vakcina koja se pravi od oslabljenih virusa uzročnika malih boginja, zaušaka i rubele.
Pored opštih kontraindikacija (akutna bolest, povišena temperatura, alergijska reakcija na prethodnu dozu ili sastojak vakcine), posebne kontraindikacije za davanje su trudnoća i stanje oslabljene otpornosti organizma.
Najčešće neželjene reakcije nakon vakcinacije su bol i crvenilo na mjestu aplikacije vakcine, a u tri do pet odsto vakcinisanih dolazi do pojave tzv. „male bolesti“ u periodu koji odgovara prosječnom vremenu inkubacije za svaku bolest od kojih vakcina štiti.
Simptomi se javljaju u vidu kratkotrajne ospe i/ili povišene temperature, i/ili uvećanja limfnih i pljuvačnih žlijezda, prolaznog su karaktera i ne zahtijevaju liječenje.
