Hiljade mladih Poljaka na ulicama Varšave, a prvi put još u pet gradova, od jutra kače prolaznicima na revere žute papirne narcise, simbol ustanka u Varšavskom getu, 19. aprila 1943. godine, na čiju su 80. godišnjicu stigli i predsednici Izraela i Njemačke da bi odali poštu ustanicima i žrtvama.
„Ove godine želimo da podijelimo 450.000 narcisa. Taj broj predstavlja simbol koliko je Jevreja bilo zatvoreno u Varšavskom getu kada ih je bilo najviše, u proljeće 1941. godine“, saopštio je Muzej poljskih Jevreja POLIN.
Buket žutih narcisa neko je svake godine slao anonimno pred godišnjicu jednom od vođa koji su preživjeli ustanak, Mareku Edelmanu, a on sam je počeo takođe da polaže buket narcisa na Spomenik herojima geta.
„Postoje lijepe reči kao dostojanstvo, humanost. To smo branili“, objašnjavao je sad već pokojni Marek Edelman na ranijim godišnjicama smisao ustanka, unapred osuđenog na neuspjeh, sa jedinom željom da umru podignutog čela, boreći se.
Na obilježavanje 80. godišnjice ustanka, ovog puta pod parolom „Ne budimo ravnodušni“, u Varšavu su došli i predsjednik Izraela Izak Hercog i Njemačke Frank Valter Štajnmajer koji će zajedno sa poljskim predsjednikom Andžejom Dudom položiti vijence i odati poštu herojima ustanka i žrtvama ispred Spomenika herojima geta pošto u podne sirene i crkvena zvona u Varšavi oglase minut ćutanja.
U Muzeju POLIN u utorak je svečano otvorena izložba „Oko nas je mora vatre“, prva izložba o ustanku posvećena civilima u Varšavskom getu.
U najvećem getu u kakve su nacisti od oktobra 1939. godine pozatvarali Jevreje u okupiranoj Evropi na oko tri kvadratna kilometra Varšave, iza zida, na prostoru od oko 4,5 odsto površine grada, u jednom momentu u očajnim uslovima živjelo je 1941. godine 37 odsto stanovnika Varšave, oko 450.000 Jevreja iz tog grada i onih dovučenih iz raznih krajeva Poljske.
Nacističke nemačke vlasti počele su likvidiranje Varšavskog geta postepeno u ljeto 1942. godine kada im je za dva mjeseca pošlo za rukom da odvezu u logor Treblinka i tamo pobiju oko 300.000 Jevreja kojima su govorili da ih prevoze u istočne oblasti okupirane Poljske da rade na njivama i imanjima.
Kada se saznalo za sudbinu odvučenih Jevreja u getu je formirana Jevrejska borbena organizacija, na početku sa oko 500 članova, povezala se sa poljskim pokretom otpora, počeli su da kopaju tunele krišom od okupatorskih vlasti i spremili se da se suprotstave s oružjem u ruci, svjesni da idu u smrt.
Na najveći jevrejski ustanak tokom Drugog svetskog rata i prvi veliki u okupiranoj Evropi diglo se oko 1.500 slabo naoružanih Jevreja koji su skoro mjesec dana uspijevali da pružaju otpor tenkovima, artiljeriji i trupama od oko 2.000 vojnika Vermahta, trupa SS i pomoćnih ukrajinskih, litvanskih i letonskih jedinica.
U trenutku izbijanja ustanka u bunkerima i skrovištima u getu u kojima su se krili od transporta u logore nalazilo se oko 56.000 Jevreja, pošto je oko 20.000 uspjelo tajno da se prebaci na „arijsku“ stranu Varšave.
Tokom borbi poginulo je oko 6.000 žitelja geta, 7.000 su ubili njemački vojnici, isto toliko odvukli u Treblinku, dok je preostalih oko 36.000 Jevreja završilo u logorima smrti Aušvic i Majdanek.
Njemci su nakon gušenja ustanka 16. maja 1943. godine digli u vazduh u znak odmazde Veliku sinagogu.
(Beta)
