Povodom teksta Instituta Arčibald Rajs „Nove nedoumice u vezi s eparhijama SPC u Americi“, objavljenog na „Stanju stvari“

PIŠE: Protojerej-stavrofor dr Velibor DŽOMIĆ

Nije nikakva novost to što, kada je Srpska Pravoslavna Crkva u pitanju, u jednom dijelu srpskog medijskog prostora vlada mržnja, a u drugom veliko neznanje. Ipak, čini mi se da je najgore kada se usaglase ili stope mržnja prema Crkvi i neznanje o Crkvi. I jedno i drugo ima svoju osnovu, ali se to može ostaviti i za neku drugu priliku. U svakom slučaju, treba znati da nijedan medijski uradak ne može da utiče na život Crkve i crkvenu organizaciju, ali je cilj da se neprestano blati Srpska Pravoslavna Crkva radi stvaranje iskrivljene slike o njoj u javnosti. Nije to, razumije se, nikakva novost za Crkvu, niti su ovi današnji prvi, a ni potonji rabotnici na tom polju!

U jednom dijelu javnosti se pojavljuju i objavljuju ne samo netačni nego i nečasni navodi o odlukama Svetog Arhijerejskog Sabora i Svetog Arhijerejskog Sinoda u vezi sa određenim nekanonskim i nezakonitim radnjama koje su od 2017. do 2020. godine sprovedene u tri eparhije Srpske Pravoslavne Crkve na teritoriji Sjedinjenih Američkih Država. Nisu to odluke Patrijarha srpskog g. Porfirija, kako se ovih dana podmeće, niti, pak, blaženopočivšeg Patrijarha srpskog Irineja. Svakom dobronamernom i znavenom čovjeku je jasno da su to odluke koje su, u skladu sa Sveštenim kanonima Pravoslavne Crkve i Ustavom Srpske Pravoslavne Crkve, iz domena svojih nadležnosti i radi očuvanja crkvenog jedinstva, ustrojstva i poretka, donosili Sveti Arhijerejski Sabor i Sveti Arhijerejski Sinod Srpske Pravoslavne Crkve.

Na „Stanju stvari“ je objavljen tekst „Nove nedoumice u vezi sa eparhijama SPC u Americi“ (20. februar 2023. g.) sa potpisom „Institut Arčibald Rajs“ (uzgred, nije prvi put da se ova nevladina organizacija koja je osnovana i registrovana u Lozani, a kojom se upravlja iz Meksika, pojavljuje kao „autor“ različitih tekstova protiv Srpske Pravoslavne Crkve). Zaista, u određenoj meri imam razumevanje za zabrinutost koja je, manje ili više znavenije, iskazivana i koja se i dalje iskazuje u pogledu položaja i perspektiva misije eparhija Srpske Pravoslavne Crkve u rasejanju, a posebno na teritoriji SAD. Međutim, u novije vrijeme se susrećemo i sa hajkačkim i propagandističkim odnosom prema određenim, kanonski potpuno osnovanim i u crkvenom smislu preko potrebnim odlukama Svetog Arhijerejskog Sabora i Svetog Arhijerejskog Sinoda.

Navedeni tekst zaslužuje detaljnu dekonstrukciju samo zbog toga što predstavlja jedinstven primer na jednom mjestu sabranih anticrkvenih neistina, podmetanja i izmišljotina koje su pojedinačno prisutne u nizu više ili manje uticajnih medijskih platformi. Upravo zbog toga, ovaj tekst istovremeno i podjednako samozadovoljno mogu da čitaju drugosrbijanci i različiti lijevi i desni psevdoverski fanatici.

Patrijarh srpski o Kosovu i Metohiji

Patrijarh srpski g. Porfirije od 24. januara do 6. februara 2023. godine nije, kako se tvrdi u tekstu, boravio „u posjeti eparhijama SPC u Sjedinjenim Američkim Državama“ nego u radnoj posjeti njujorškim vejrnicima, Crkveno-školskoj opštini Svetoga Save u Njujorku i Pravoslavnom bogoslovskom fakultetu Svetoga Save u Libertivilu kod Čikaga. Javnost je o radnoj posjeti Patrijarha srpskog g. Porfirija blagovremeno obaviještena 12. januara 2023. godine preko zvanične internet stranice Srpske Pravoslavne Crkve. U pitanju je pastirska obaveza Patrijarha srpskog g. Porfirija, jer su njujorška parohija i Crkveno-školska opština Svetoga Save, zbog određenih problema, odlukom Svetog Arhijerejskog Sinoda od 21. decembra 2021. godine stavljene pod kanonsku nadležnost i patrijaraški omofor Patrijarha srpskog do konačne normalizacije tamošnjih prilika. Dalje, Pravoslavni bogoslovski fakultet Svetoga Save u Libertivilu je u nadležnosti Svetog Arhijerejskog Sinoda kojim predsjedava Patrijarh srpski. Dakle, nije se radilo o protokolarnoj kanonskoj vizitaciji eparhijama naše Crkve na teritoriji SAD nego o radnoj posjeti, kako je precizno i navedeno u saopštenju za javnost 12. januara 2023. godine.

Radna posjeta Patrijarha srpskog g. Porfirija vernicima, sveštenicima i Crkveno-školskoj opštini u Njujorku i našem Fakultetu u Libertivilu nema nikakve veze sa, kako se zlonamerno podmeće, „krizom u vezi sa Kosovom i Metohijom“ koja se, kako se neznaveno tvrdi, nije „zahuktavala“ pred patrijarhov put nego je zahuktana i ključa vijekovima. Ništa manje danas nego juče ili prije 10, 20, 50 ili 150 godina! Samo nedobronamjerni neće da znaju da se sve posjete Patrijarha srpskog planiraju i pripremaju mjesecima ranije.

Iznosi se i nečasna tvrdnja da je u tom periodu „najmanje bila ispoljena namjera da se patrijarh u ime Crkve formalno izjasni prema rastućoj vjerovatnoći da su državne vlasti spremne da udovolje stranim pritiscima i da priznaju nasilno odvajanje kolijevke srpske duhovnosti i kulture“. Neobaviješteni kritičar koji selektivno prati zvaničnu internet stranicu Srpske Pravoslavne Crkve uopšte nije hteo da vidi stav Srpske Pravoslavne Crkve o Kosovu i Metohiji koji je 20. januara 2023. godine, na dan svoje Krsne Slave, pred predsednikom Republike Srbije i drugim zvaničnicima po ko zna koji put izgovorio i ponovio Patrijarh srpski g. Porfirije. Tom prilikom su precizno i jasno istaknuti, a javnosti su dostupni sledeći stavovi Srpske Crkve i Patrijarha srpskog g. Porfirija o Kosovu i Metohiji:

„Duhovni vođa pravoslavnih Srba i prisutni arhijereji su još jednom ponovili poznati, jasan i nedvosmislen stav Srpske Crkve da su Kosovo i Metohija sastavni i neotuđivi dio Republike Srbije i da je njegovo očuvanje u granicama Republike Srbije ustavna obaveza i imperativ kako za Crkvu tako i za našu državu.

U tom smislu patrijarh Porfirije i arhijereji su izrazili uvjerenje da rukovodstvo Republike Srbije na čelu sa predsjednikom Aleksandrom Vučićem neće i ne može pristati ni na kakva uslovljavanja koja imaju za cilj uspostavljanje nezavisnosti Kosova i Metohije.

Srpska Pravoslavna Crkva će uvek podržavati rukovodstvo Republike Srbije u nastojanjima za očuvanje Kosova i Metohije kao neotuđivog dela Srbije, kao i za saživot u miru i međusobnom razumijevanju u skladu sa međunarodnim pravom svih građana koji žive na Kosovu i Metohiji“.

Dakle, Patrijarh srpski g. Porfirije se uopšte nije izjašnjavao o, kako se tvrdi, nekakvoj „rastućoj vjerovatnoći“ već je, neposredno pred put u SAD, jasno iznio uvjerenje da državni organi Republike Srbije „neće i ne mogu pristati ni na kakva uslovljavanja koja imaju za cilj uspostavljanje nezavisnosti Kosova i Metohije“. Stav Srpske Crkve je saopšten po ko zna koji put i on je jasan i nedvosmislen za svakoga ko ima oči da vidi i uši da čuje.

„Zahuktavanje krize“, „prekomorski put“, „važni trenuci“, „narod u matici“, „masovno protivljenje“, „ultimativno otimanje“, „formalno izjašnjavanje“, „rastuća verovatnoća“, „udovoljavanje stranim pritiscima“, „nasilno odvajanje“, „kritični period“, „bezbedno rastojanje“, „epicentar kontroverze“, „sporadično viđanje“, „goruće pitanje“ itd! Navedene jezičke konstrukcije dovoljno pokazuju koliko je autor tog uratka spreman da profaniše sve što ovaj čestiti narod ima od Srpske Pravoslavne Crkve do Kosova i Metohije! I to sve post festum! Mete su, razume se, Srpska Pravoslavna Crkva i Patrijarh srpski! Nije na odmet da se napomene da obilje pridjeva i rascvetala proza u ovom slučaju nisu ništa drugo do retorički pokušaj maskiranja odsustva činjenica i argumenata.

Da je vrijeme majstorsko rešeto pokazalo se i ovom prilikom. Šta se, u pogledu statusa Kosova i Metohije, dogodilo u vreme patrijarhove ranije planirane posjete SAD ili u, kako se navodi, „kritičnom periodu“? Naravno, ništa! Možda bih i mogao da razumijem da je bojazan izražena prije patrijarhovog puta za Ameriku, ali nikako ne mogu da razumijem zašto se to radi dvije nedjelje posle patrijarhovog povratka u Srbiju kada je poznato da, hvala Bogu, srpske državne vlasti u tom periodu nisu prihvatile nacrt tzv. njemačko-francuskog sporazuma o Kosovu i Metohiji! I zato su, pored ostalog, takvi tekstovi nedostojni potpisa časnog čoveka!

Sekularni ili crkveni poredak?

Drugi dio teksta je, posle neuspelog pokušaja moralne diskreditacije Srpske Pravoslavne Crkve i Patrijarha srpskog na kosovsko-metohijskom pitanju, posvećen „njujorškom crkvenom slučaju“ i crkveno-pravnom i pravnom položaju eparhija, parohija i crkveno-školskih opština Srpske Pravoslavne Crkve na teritoriji Sjedinjenih Američkih Država. I tu se autor teksta pokazao ne samo kao totalni diletant nego i kao svojevrsni anticrkveni propagandista!

Selektivni korisnik informacija sa zvanične internet stranice Srpske Pravoslavne Crkve se pokazao kao onaj koji više vjeruje svojim (ili tuđim) insinuacijama nego sopstvenim očima. Tema tzv. vazdušnih prava, inače otvorena još 2014. godine, uopšte nije razmatrana tokom pastirske posete Patrijarha srpskog g. Porfirija Crkveno-školskoj opštini Svetoga Save u Njujorku. Osim toga, tzv. vazdušna prava se ne odnose, kako se pogrešno tvrdi, na prostor „iznad placa na kojem se nalazi izgoreli hram“ nego na plac na kome se nalazi parking u blizini Crkve Svetoga Save i koji uopšte nije u vlasništvu naše Crkve. Dalje, netačan je i navod da je Patrijarh srpski g. Porfirije ovom prilikom posjetio Vašington. Gdje je to autor pročitao? Dalje, od kada je proslava Dana državnosti Srbije za bilo kog Srbina, a posebno za Patrijarha srpskog, „pogrešno mjesto“?

Poražavajuće je i to što je autor teksta preskočio da pomene istorijski događaj u Njujorku kada je Patrijarh srpski g. Porfirije uz sasluženje Episkopa kanadskog g. Mitrofana i sveštenstva i u prisustvu vjernog naroda, u nedelju 5. februara 2023. godine služio Svetu liturgiju u Crkvi Svetoga Save na Menhetnu – prvu posle skoro sedam godina od požara u kome je sagorio ovaj Božji hram u kome se Srbi mole Bogu duže od sedam decenija! Patrijarh srpski g. Porfirije je, u saradnji sa Upravnim odborom Crkveno-školske opštine Svetoga Save i svojim saradnicima, posle skoro sedam godina vratio mir i bratsku ljubav među razvejane njujorške vjernike, a sve zajedno ih je služenjem Svete liturgije vratio u njihov spaljeni molitveni dom. To je najvažniji vidljivi rezultat ove radne posjete Patrijarha srpskog g. Porfirija Americi. O poštovanju nadležnosti Crkveno-školske opštine Svetoga Save u Njujorku od strane Patrijarha srpskog g. Porfirija, u skladu sa Ustavom SPC i Statutom Crkveno-školske opštine, ipak treba pitati članove njenog Upravnog odbora.

Tekst koji je 9. februara 2023. godine objavljen na zvaničnoj internet stranici Srpske Pravoslavne Crkve u kome su načelno izložene izmjene i dopune osnivačkih akata i statuta inkorporiranih eparhija i manastira Srpske Pravoslavne Crkve na području SAD, čiji je autor potpisnik ovih redova, uopšte nije bio u funkciji „stvaranja privida da patrijaršijska posjeta Sjedinjenim Američkim Državama nije bila često ceremonijalna i da su postignuti neki opipljivi rezultati“. Samo selektivni korisnik sadržaja sa zvanične internet stranice Srpske Pravoslavne Crkve ne želi da vidi da su promene osnivačkih akata i statuta inkorporiranih eparhija i manastira u SAD završene do maja 2022. godine, a da je, posle prispijeća oficijelnih prevoda na srpski jezik i stručne redakture tekstova, u Glasniku od januara ove godine, shodno ranijoj odluci Svetog Arhijerejskog Sinoda, započeto sa objavljivanjem tih pravnih akata koji se tiču tri eparhije i pet manastira Srpske Crkve na teritoriji SAD. Osim toga, u kalendaru „Crkva“ za 2023. godinu, dakle mnogo prije patrijarhovog puta u SAD, objavljen je opširniji tekst o tome u autorstvu potpisnika ovih redova.

Nečasno je da se kanonski i ustavno osnovana i preko potrebna crkveno-pravna intervencija Svetog Arhijerejskog Sinoda i Svetog Arhijerejskog Sabora u ovom slučaju prizemno svede na „materijalna pitanja“ i „različite interese“. Javnost je upoznata sa činjenicom da su, posle izmena i dopuna osnivačkih akata i statuta, tri eparhije i pet manastira na teritoriji SAD izvedeni iz dotadašnjeg privatnog statusa i vraćeni u jedinstveni poredak Srpske Pravoslavne Crkve. Osnivački akti i statuti na na osnovu kojih su, pored ostalog, tri eparhije i pet manastira stekli pravni subjektivitet u šest saveznih američkih država, usklađeni su sa Sveštenim kanonima Pravoslavne Crkve, Ustavom Srpske Pravoslavne Crkve i jedinstvenim crkveno-pravnim poretkom Srpske Pravoslavne Crkve.

Posebna je tema pokušaj da se izjednači inkorporisanje tri eparhije i pet manastira Srpske Crkve na teritoriji SAD od 2017. godine sa crkvenim pitanjem u Republici Sjevernoj Makedoniji koje datira od osnivanja Ohridske arhiepiskopije 1019. godine, odnosno hiljadu godina ranije. Odavno je poznato da su fraze i kvalifikacije uglavnom potrebne kada nema činjenica i argumenata.

Poštovanje i čuvanje crkvenog jedinstva u SAD koje su na Sretenje 1992. godine vaspostavili blaženopočivši Patrijarh srpski Pavle i Mitropolit novogračanički Irinej jeste i treba da bude svetinja koju svi moramo da čuvamo i sačuvamo. Samo nedobronamerni i neodgovorni mogu sebe da svrstavaju među jurišnike na jedinstvo Srpske Pravoslavne Crkve i njen Ustav, koji je preživio i nacističku okupaciju, i ustaški genocid i gotovo zatiranje naše Crkve u tzv. NDH, i gonjenje Crkve pod komunizmom.

Crkveno-pravne intervencije u osnivačkim aktima i statutima tri eparhije i pet manastira Srpske Crkve na teritoriji SAD kao novoformiranim privatnim korporacijama, sprovedene na osnovu odluka Svetog Arhijerejskog Sabora i Sinoda od 2019. do 2022. godine, nisu jednostrano nametnute iz „beogradske“ Patrijaršije nego su prije toga jednodušno prihvaćene i potvrđene aklamacijom na vanrednom Crkvenom saboru u Klirvoteru 29. februara 2020. godine. Cjelokupno sveštenstvo i predstavnici svih crkvenoškolskih opština i parohija iz SAD su jednoglasno poništili odluke Crkvenog sabora iz 2019. godine. Javnosti je dostupan snimak na kome se vidi da su svi sveštenici i predstavnici svih crkvenoškolskih opština naše Crkve na teritoriji SAD aplauzom pozdravili riječi blaženopočivšeg Patrijarha srpskog Irineja: „Jedna Crkva – jedan Ustav!“

Javnosti su dostupne, ali ipak valja podsjetiti na odluke vanrednog Crkvenog sabora u Klirvoteru od 29. februara 2020. godine koje glase:

„1. Srpska Pravoslavna Crkva u Sjevernoj, Srednjoj i Južnoj Americi radi uklanjanja nesporazuma ponovo potvrđuje svoje nerazdeljivo i nesumnjivo unutarnje jedinstvo i naglašava da je bila i ostala kanonski i jerarhijski sastavni dio autokefalne Srpske Pravoslavne Crkve sa sjedištem u Beogradu, Srbija.

2. Vanredni Crkveni sabor usvaja odluku Svetog Arhijerejskog Sinoda Br. 995 i 1009/zap. 638 od 25. septembra 2019. godine koja glasi: „Staviti van snage sve odluke Crkvenog sabora Srpske Pravoslavne Crkve u Sjevernoj i Južnoj Americi…. koje se tiču ustrojstva srpskih pravoslavnih eparhija na tom području“.

3. Sve korake po pitanju Ustava ostaviti Episkopskom savjetu i Svetom Arhijerejskom Sinodu na rešavanje i, kada se postigne usaglašena verzija, istu dostaviti Svetom Arhijerejskom Sinodu za Sveti Arhijerejski Sabor.

4. O ovoj odluci Crkvenog sabora izvestiti sve crkveno-školske opštine i sve crkvene jedinice na području Srpske Pravoslavne Crkve u Sjevernoj, Srednjoj i Južnoj Americi“.

U odnosu na ove činjenice više je nego jalovo propagandističko naklapanje o „procesu podrivanja lokalne samouprave“ u Crkvi, jer se proces izmena i dopuna osnivačkih akata i statuta tri eparhije i pet manastira Srpske Crkve na teritoriji SAD uopšte nije ticao i ne tiče se crkvenopravnog i pravnog položaja, imovine i nadležnosti parohija i crkvenoškolskih opština. Sve nadležnosti i imovina crkvenoškolskih opština i parohija Srpske Crkve u SAD ostale su iste, uz uvažavanje njihovog dosadašnjeg rada i misije. Imovinom crkvenoškolskih opština, manastira i eparhija, odnosno njihovim pokretnim i nepokretnim stvarima i finansijama upravljaće se, kao i do sada, isključivo od strane njihovih upravnih organa koji su propisani Ustavom SPC i koji važi i obavezujući je za svakog episkopa, sveštenika, vjernika, parohiju, crkvenu ili crkvenoškolsku opštinu, manastir i druge crkvene ustanove u Srpskoj Crkvi.

Na kraju, kao jedan od učesnika u tom procesu i kao čovjek kome je, shodno odluci Svetog Arhijerejskog Sinoda, dostupna kompletna dokumentacija ovog slučaja, a da bi stvar bila potpuno jasna, moram da, s punim pravom, istaknem da je, zahvaljujući odlukama Svetog Arhijerejskog Sabora i Sinoda, zapravo onemogućeno sve ono o čemu se u jednoj mjeri i sa pravom govorilo poslednjih godina, posebno u SAD, a to je da naše eparhije i manastiri u SAD prestanu da budu dio Srpske Pravoslavne Crkve i postanu deo neke druge, nesrpske crkvene organizacije u SAD.

(Stanje stvari)