Osuđeni se u dosadašnjem dijelu izdržavanja kazne popravio tako da se sa osnovom može očekivati da će se na slobodi dobro vladati, a naročito da do isteka vremena za koje je izrečena kazna neće činiti nova krivična djela…, piše u odluci Višeg suda u Bijelom Polju iz prošle godine, kojom je “oprostio” trećinu kazne osuđenom za pokušaj silovanja maloljetnice.
Taj sud ga je osudio na kaznu zatvora od četiri godine, a minimalna predviđena kazna za to djelo je bila od 5 do 15 godina. Nakon toga mu je Apelacioni sud smanjio kaznu na dvije godine robije, da bi onda dobio i uslovni otpust, pa je za ovo krivično djelo odležao svega godinu i pet mjeseci.
Viši sud u Bijelom Polju je, u posljednje dvije i po godine, dozvoljavao uslovni otpust za najteža krivična djela, od čega su više od polovine bili ranije osuđivani zatvorenici. Prema analizi Centra za istraživačko novinarstvo Crne Gore (CIN-CG), od 58 dostupnih presuda od početka 2023. godine, taj sud je oprostio trećinu kazne i za 32 povratnika u vršenju krivičnih djela.
I u ostalim sudovima je slična situacija, pa je u svakom sudu, prema dostupnim presudama, bilo najmanje polovina ranije osuđivanih lica, i to u većini slučajeva višestrukih povratnika, kojima je “oproštena” trećina kazne.
Krivičnim zakonikom je propisano da se osuđeni koji je izdržao dvije trećine kazne zatvora, a izuzetno polovinu, može uslovno otpustiti, ako se u toku izdržavanja kazne popravio. O uslovnom otpustu odlučuje sud koji je izrekao kaznu, između ostalog, i na osnovu mišljenja Uprave za izvršenje krivičnih sankcija (UIKS). Krivičnim zakonikom je propisano da će se pri ocjeni da li će se osuđeni uslovno otpustiti naročito uzeti u obzir da li je disciplinski kažnjavan za vrijeme izdržavanja kazne, da li je nadoknadio štetu koju je prouzrokovao krivičnim djelom i vratio imovinsku korist stečenu izvršenjem krivičnog djela.
Prema podacima koje su CIN-CG-u dostavili crnogorski sudovi od početka 2023. do maja ove godine, usvojeno je više od polovine traženih uslovnih otpusta.
Najveći procenat usvojenih molbi za uslovni otpust imao je Osnovni sud u Kolašinu, gotovo tri četvrtine – 73 odsto, zatim slijede Nikšić (66 odsto) i Kotor (60 odsto), dok je najmanje usvojenih molbi imao sud u Herceg Novom, manje od trećine – 27 odsto. Ostali sudovi su usvojili oko polovinu zahtjeva za uslovnim otpustom. Osnovni sudovi u Bijelom Polju, Cetinju i Danilovgradu nijesu poslali podatke CIN-CG-u o podnijetim i usvojenim molbama, dok su sudovi u Rožajama i Plavu dostavili samo broj podnijetih molbi, ali ne i koliko je usvojenih rješenja.
Uslovni otpusti višestrukim povratnicima
Advokat Veselin Radulović za CIN-CG ističe da je činjenica da se uslovni otpust godinama, pa i decenijama, u praksi tretira kao institut na koji osuđenici računaju još prilikom izricanja presude i smatraju već tada da će se ta presuda umanjiti za jednu trećinu. “Zajedno da blagom kaznenom politikom crnogorskih sudova, takva praksa sigurno ne doprinosi suzbijanju kriminaliteta, odnosno ne utiče adekvatno na osuđena i na druga lica da ubuduće ne vrše krivična djela”, naglašava advokat.
Ranija osuđivanost je okolnost koju sud, po pravilu, treba da cijeni prilikom odlučivanja o vrsti i visini krivične sankcije, objašnjava advokat Radulović.
“Nažalost, sudovi tu okolnost, ali i druge okolnosti od značaja za izbor sankcije, ne cijene na pravilan način i to je, između ostalog, razlog za veoma blagu kaznenu politiku”, ocjenjuje Radulović.
Da je ta politika preblaga govore i odluke o uslovnim otpustima, koje je Viši sud u Bijelom Polju donosio umjesto manjih osnovnih sudova na sjeveru, u kojima nije moglo biti formirano vijeće od troje sudija – Plavu, Rožajama, Kolašinu…
Tako je “opraštao” i trećinu kazne osuđenim povratnicima za porodična nasilja, nasilničko ponašanje, nedozvoljeno držanje oružja, nanošenje teških tjelesnih povreda, za koje su mahom kazne bile minimalne ili kazne kućnog zatvora.
Iako nadležni godinama tvrde da se mora povećati i kaznena politika za oružje, nerijetko te kazne i za višestruke povratnike nijesu zatvorske, a onda dobiju i uslovni otpust.
Sud u Kolašinu je odlučio da čovjek koji je ranije četiri puta osuđivan, peti put robija kući tri mjeseca za nedozvoljeno držanje oružja, a Viši sud mu je za to djelo dao uslovni otpust i od kućnog zatvora.
Rožajski sud je i višestrukom povratniku ranije osuđivanom šest puta, sedmi put za nedozvoljeno držanje oružja izrekao kaznu kućnog zatvora od pet mjeseci, a Viši sud ga je uslovno otpustio.
Sud u Nikšiću je dozvolio uslovni otpust čovjeku koji je ranije devet puta osuđivanom, između ostalog, i za ubistvo. Deseti put osuđen je na tri mjeseca zatvora za nedozvoljeno držanje oružja, pa mu je dozvoljen i uslovni otpust.
Podgorički Osnovni sud je čovjeku, ranije dva puta osuđivanom, dao dva mjeseca kućnog zatvora za oružje, a onda je i uslovno otpušten.
Dešava se i to često da Viši sud prvo poveća kaznu osnovnih, pa onda uslovno otpusti istu osobu, kojoj je kaznu ranije povećao.
U Kolašinu je čovjek za veću količinu oružja dobio uslovnu osudu, pa je Viši preinačio na četiri mjeseca zatvora, da bi mu onda dozvolio uslovni otpust.
Sud u Plavu je povratnika osudio na kućni zatvor za prevaru, a Viši sud prvo preinačio kaznu na zatvor, a onda mu dao uslovni otpust.
I kaznu od tri mjeseca kućnog zatvora koju je izrekao rožajski sud višestrukom povratniku, Viši sud je prvo preinačio na strožu kaznu od šest mjeseci zatvora, ali je onda pustio osuđenog dva mjeseca ranije sa izdržavanja kazne.
Podgorički Viši sud ne da odluke, najviše odbijenih otpusta zbog narkotika
Viši sud u Podgorici je odbio da dostavi CIN-CG rješenja o uslovnom otpustu od 2023. godine, a to je i jedini sud u zemlji koji na sajtu od 2019. nema objavljenu nijednu odluku o uslovnom otpustu. Stručnjaci sa kojima je razgovarao CIN-CG ističu da takva praksa nije zakonita, te da odluke o molbama za uslovni otpust moraju biti javno dostupne.
Međutim, CIN-CG je, na sajtu Apelacionog suda, našao odluke, kojima su podgoričkom Višem sudu vraćani na ponovno odlučivanje rješenja, kojima je taj sud dozvoljavao uslovni otpust licima osuđenima za ubistva, teška ubistva u pokušaju, nedozvoljeno držanje oružja…
Iz dostupnih odluka Apelacionog suda, vidi se da je najviše odbijenih uslovnih otpusta bilo vezano za krivično djelo neovlašćena proizvodnja, držanje i stavljanje u promet opojnih droga.
Gotovo sve odluke Apelacioni sud je vraćao, zbog toga što podgorički Viši sud u usvojenim otpustima, nije pravilno utvrdio da li je nadoknađena šteta prouzrokovana krivičnim djelom. U gotovo svim ukinutim odlukama, koje se nalaze na sajtu Apelacionog suda, Viši sud u Podgorici tvrdi da oštećeni nije tražio odštetu, a Apelacioni uporno ponavlja da to nije važno.
Tako je Apelacioni sud dva puta ukida odluku Višeg suda u Podgorici da uslovno otpusti čovjeka osuđenog na 16 godina zatvora zbog teškog ubistva u pokušaju, nedozvoljenog držanja oružja i oduzimanja vozila. Apelacioni sud je u odluci naglašavao da nije jasno kako Viši sud zaključuje da nije bilo štete prouzrokovane krivičnim djelom:
“Oštećenom u konkretnom životnom događaju osuđeni je nanio lake tjelesne povrede u vidu prostrelne rane lijevog ramena i razderno-nagnječne rane na lijevoj strani vrata, a oštećenoj teške tjelesne povrede u vidu prostrijelne rane, u potpunosti je nejasan zaključak prvostepenog suda da u konkretnom slučaju nije bilo štete prouzrokovane krivičnim djelom”.
Sudovi nerijetko ignorišu i mišljenje zatvora
Nije rijetkost da ni mišljenje UIKS-a nema uticaja na odluke suda.
Viši sud u Podgorici je ukidao i odluke nižih sudova da ne dozvole uslovni otpust. Tako je ukinuo odluku Osnovnog suda u Nikšiću koji je odbio uslovni otpust čovjeku koji je ranije četiri puta osuđivan, a nakon toga osuđen i za nanošenje tjelesnih povreda, nasilničko ponašanje, nedozvoljeno držanje oružja i uništenje i otuđenje tuđe stvari. Nikšićki sud je tu odluku donio nakon mišljenja uprave UIKS-a, da tom osuđeniku “vaspitno korektivni tretman ne treba prekidati, te da predviđena kazna još nije postigla svrhu i cilj”.
Suprotno mišljenju UIKS-a, i bjelopoljski Viši sud oprašta trećinu kazne za porodično nasilje, višestrukom povratniku.
“Upitno je da će isti po eventualno usvojenoj molbi za uslovni otpust nastaviti da živi i radi na društveno prihvatljiv način” navodi se, između ostalog, u mišljenju Uprave za izvršenje krivičnih sankcija u BP.
I ulcinjski sud je višestrukom povratniku osuđenom za prevaru oprostio trećinu kazne, iako je u izvještaju UIKS-a pisalo da postoji visoki rizik da ponovo počini slično djelo.
“Uzimajući u obzir prethodno elaborirane kriminogene faktore, te da je imenovani višestruki specijalni kriminološki i penološki povratnik, ne mogu sa osnovnom tvrditi da tokom njegovog boravka na slobodi neće doći do recidiva”, piše u izvještaju UIKS-a.
Drugi čovjek koji je ranije četiri puta osuđivan, između ostalog, dva puta za porodično nasilje, sada se otpušta iz zatvora, po odluci podgoričkog Osnovnog suda, iako je UIKS naglasio da to ne treba činiti. Počinilac je ovog puta kažnjen jer je drvenom motkom izbio suprugu.
I Osnovni sud u Podgorici je odbio da CIN-CG dostavi usvojene uslovne otpuste od 2023, ali se na njihovom sajtu mogu naći neke od odluka.
Od 52 dostupne odluke za 2024. godinu, taj sud je dao uslovni otpust za 33 povratnika, u najvećem broju slučajeva ranije više puta osuđivanih i to nerijetko za ista krivična djela.
Ranije deset puta osuđivani, između ostalog, četiri puta za obljubu nad djetetom, u posljednjoj presudi je osuđen na 60 dana zatvora za porodično nasilje, a Osnovni sud u Podgorici mu je dao i uslovni otpust.
“Ukupno vrijeme koje je osuđeni proveo na izdržavanju kazne dovoljno je za uticanje na druge da ne čine krivična djela, izražavanje društvene osude za izvršeno krivično djelo i obaveze poštovanja zakona, uz jačanje morala i uticaj na razvijanje društvene odgovornosti”, piše u odluci podgoričkog Osnovnog suda.
Sa sličnim obrazloženjem uslovno je otpušten, po odluci Osnovnog suda u Podgorici, i čovjek koji je maloljetnicu držao zatvorenu u kući i udarao je daskom i metalnom šipkom.
Za udes sa smrtnim ishodom kućni zatvor, pa uslovni otpust
I počinioci teških prekršaja u saobraćaju, kojima se ugrožavaju životi, često dobijaju blage kazne i uslovne otpuste, iako je pitanje bezbjednosti na putevima Crne Gore sve veći problem. Naša zemlja ima jednu od najvećih stopa smrtnosti, a mjere koje se preduzimaju još ne daju efekta. Moguće je da su blage kazne jedan od uzroka problema.
Vozač autobusa koji je ranije osuđivan uslovno za djelo protiv bezbjednosti javnog saobraćaja, u posljednjoj presudi dobija kaznu od samo četiri mjeseca kućnog zatvora. Ovaj put zato što je držao otvorena vrata autobusa iz koga je ispala žena, a onda ga uslovno otpuštaju iz kućnog zatvora.
“Za vrijeme kretanja vozila … držao je otvorena vrata, iako to nije dozvoljeno, da bi dolaskom na raskrsnicu sa Ulicom Oktobarske revolucije započeo skretanje lijevo, usljed čega je putnica u tom vozilu, kroz otvorena vrata ispala iz autobusa na kolovoz, kojom prilikom je je zadobila teške tjelesne povrede”, piše u odluci Osnovnog suda u Podgorici.
I čovjek koji je udario kolima biciklistu na pješačkom, ranije devet puta osuđivan, između ostalog, i zbog teških prekršaja u saobraćaju, osuđen je na rad u javnom interesu od strane Osnovnog suda u Podgorici. Kasnije, Viši sud je povećao kaznu na tri mjeseca zatvora, ali ga je podgorički Osnovni sud uslovno otpustio nakon dva mjeseca.
Osnovni sud u Ulcinju je čovjeku koji je, u saobraćaju, ubio motociklistu dosudio pet mjeseci kućnog zatvora, a onda ga uslovno otpustio i sa izdržavanja tako blage kazne.
“Sud nalazi da je izrečena kazna adekvatna težini učinjenog krivičnog djela i stepenu krvice optuženog, te da će se istom u dovoljnoj mjeri uticati na optuženog da ubuduće ne čini krivična dijela, a istovremeno će se uticati preventivno i na potencijalne izvršioce ovakvih krivičnih dijela, u smislu njihovog odvraćanja, te da će se sa istom u potpunosti postići svrha kažnjavanja”, zaključuje se u presudi ulcinjskog suda.
Dešavalo se i da osuđeni prvo dobije amnestiju, a zatim i uslovni otpust.
U pljevaljskom Osnovnom sudu je čovjeku koji je vozio pijan sa 2,5 promila alkohola u krvi i ubio dvoje ljudi, osuđen je na četiri godine zatvora, pa dobio amnestiju od 10 odsto kazne, a zatim i uslovni otpust, pa je na kraju odležao jedva nešto više od polovine dosuđene kazne.
Za dvije i po godine samo jednom opozvan uslovni otpust
Osuđeni može biti vraćen na izdržavanje kazne ukoliko počini novo krivično djelo ili ne izvrši neku obavezu koja mu je data prilikom uslovnog otpusta, ali samo do kraja neizdržanog dijela kazne. Međutim, prema informacijama koje je CIN-CG dobio od crnogorskih sudova od početka 2023. bio je samo jedan opoziv uslovnog otpusta u sudu u Nikšiću.
Advokat Radulović za CIN-CG ocjenjuje da u slučaju kršenja obaveza koje su osuđenom naložene, u praksi ne postoji dovoljan nadzor. Pojašnjava da do opoziva u praksi po pravilu dolazi kada osuđeni učini novo krivično djelo.
“Međutim, opoziv u svim tim slučajevima nije obavezan i sud kod donošenja odluke naročito mora uzeti u obzir srodnost učinjenih krivičnih djela, pobude iz kojih su učinjena i druge okolnosti koje ukazuju na opravdanost opozivanja uslovnog otpusta”, navodi on.
Iz Direkcije za uslovnu slobodu Ministarstva pravde CIN-CG nije dobio odgovore, između ostalog, i na pitanja da li Direkcija vrši nadzor lica koja su uslovno otpuštena sa izdržavanja kazne i na koji način.
U Strategiji za izvršenje krivičnih sankcija 2023-2026. piše da je Direkcija za uslovnu slobodu od 2017. do 2022. imala samo u dva slučaja obavezu nadzora, i to 2019.
U Strategiji se navodi i da Direkcija nema kapaciteta da sprovodi nadzor nad svim uslovno otpuštenim licima, iako bi to trebalo da čini. Zbog nedostatka kapaciteta, pojašnjava se, Direkcija vrši nadzor samo nad uslovno otpuštenim osuđenim licima kojima je sudskom odlukom određena obaveza nadzora.
U izvještaju “Sistem alternativnih sankcija i probacije u Crnoj Gori”, koji je uradila NVO “Juventas” 2022. se napominje da “uslovni otpust ne smije da znači samo kraj kazne zatvora, već mora da postoji sistem monitoringa i mjerenja uspješnosti sprovođenja ovog pravnog instituta”.
U tom izvještaju se ističe da čak i zatvorenici misle da ovaj pravni institut odgovara najviše počiniocima najtežih krivičnih djela, kojima je umanjenje kazne značajno u odnosu na dužinu cijele kazne na koju su osuđeni. Dodaje se i da se često događa da osuđeni na kraće kazne zatvora dobiju potvrdan odgovor suda kada su već izdržali kaznu.
Napominje se da su u Hrvatskoj za odlučivanje o uslovnom otpustu veoma važni kriterijumi i raniji život i osuđivanost, a koji je kod nas zakonskim izmjenama iz 2019. izbrisan. “Prihvaćeni su stavovi stručne javnosti da fokus prilikom odlučivanja treba da bude na ponašanju osuđenika tokom izdržavanja kazne i procjene stručnih službi o ponašanju tokom izdržavanja kazne. Sa druge strane, ovaj kriterijum je uticao na nejednaku praksu sudova”, ističe se u izvještaju Juventasa.
Dodaje se da recimo u Švajcarskoj sud čak može i produžiti kaznu osuđenom, ako ne ispoštuje sve uslove pod kojima je uslovno otpušten.
Ustavni sud je, u februaru prošle godine, na inicijativu advokata, ukinuo član 121 Zakona o izvršenju kazni zatvora, novčane kazne i mjera bezbjednosti, prema kojoj je sud, prilikom odlučivanja o uslovnom otpustu pribavljao i mišljenje Uprave policije o bezbjedonosnim rizicima izlaska osuđenog na slobodu.
Ali i dok je ova odluka bila na snazi, često se dešavalo da sud zanemaruje mišljenje policije da postoji rizik da bi boravak osuđenog na slobodi mogao izazvati vršenje novih krivičnih djela.
Milatović ne da odluke o pomilovanjima, oprostio ubici
Iz kabineta predsjednika države Jakova Milatovića su odbili da za CIN-CG dostave rješenja o pomilovanju u posljednje dvije godine, s obrazloženjem da bi to bilo ugrožavanje ličnih podataka pomilovanih.
Predsjednik države daje pomilovanja, a to uključuje oslobađanje od izdržavanja kazne, smanjenje kazne, zamjenu kazne blažom, brisanje osude i sl.
Na sajtu predsjednika države piše da je, tokom 2024. godine, rehabilitovao dva lica – jedno osuđeno za teško ubistvo iz 2000. godine i nedozvoljeno držanje oružja iz 2006. i drugo lice dva puta osuđeno za nedavanje izdržavanja iz 2013. i 2015 godine.
Tokom 2023. godine, od maja te godine kada je stupio na dužnost predsjednika, rehabilitovao je dvije osobe za nepostupanje po zdravstvenim propisima za suzbijanje opasne zarazne bolesti i oslobodio jedno lice od izvršenja zatvorske kazne od 30 dana, ali ne piše za koje krivično djelo.
Njegov prethodnik Milo Đukanović je te godine, do maja kada ga je Milatović pobijedio na izborima, dao pomilovanje, između ostalog, i za silovanje iz 1997. godine. On je, u prvih pola godine, i trojici osuđenih za nasilničko ponašanje i nedozvoljeno držanje oružja izrečene kazne zatvora od četiri mjeseca zamijenio uslovnim osudama.
Advokat Radulović za CIN-CG navodi da je neprihvaljiva i nezakonita praksa predsjednika da se od javnosti skrivaju podaci o pomilovanjima, sa “opravdanjem” da se bi se tako ugrozili lični podaci pomilovanih, te pojašnjava da se odluke mogu dostaviti anonimizirane.
“Javnost svakako ima pravo da zna u kojim slučajevima i iz kojih razloga je predsjednik dao pomilovanje. Pomilovanje jeste akt milosti koji je u nadležnosti predsjednika, ali te odluke ne bi smjele da se donose proizvoljno, a njihovo skrivanje uvijek podstiče sumnje u razloge zbog kojih su donesene”.
