Organizovani kriminal na Zapadnom Balkanu se obično smatra „muškim svijetom“, a istražuje se organizovanim kriminalom dominira fokus na muškarce kao primarne aktere kriminalnog ponašanja, navodi se u izvještaju Globalne inicijative protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, prenosi Dan.
Bilo je nekoliko studija o ulozi žena u organizovanom kriminalu, a većina ih je zaključila da žene skoro uvijek igraju pomoćnu ulogu u odnosu na muškarce, a u izvjesnoj mjeri im nedostaje agencija ili jesu nesvjesni agenti, u smislu da mogu igrati ulogu tako što su prevareni da pomognu svojoj porodici nemaju izbora ili ne znaju šta rade.
Međutim, prema navedenom izvještaju, posmatrati ulogu žena u organizovanom kriminalu na ovaj način je i restriktivno i pogrešno.
Takođe značajno potcjenjuje ne samo njihovu aktivnu ulogu u kriminalnim mrežama kao izvršilaca, ali i kao dio zajednica u kojima njihovo djelovanje može biti pozitivna snaga za promjene i otpornost.
“Ovaj ograničeni fokus doveo je do značajnog jaza u razumevanju uloge koju žene imaju kao kriminalca akteri, uticaj koji ovo ima na dinamiku organizovanog kriminala i implikacije na politiku i zakon odgovora na sprovođenje. Rod igra ključnu ulogu u jačanju zajednice otpornost na organizovani kriminal”, navodi Globalna inicijativa.
Na Zapadnom Balkanu, diskusije o tome zašto se ljudi pridružuju organizovanim kriminalnim grupama se obično vode i fokusiraju na mladiće, i kakav je uticaj mješavine toksične muškosti, društvenog pritiska i privlačnosti.
U istraživanju se navodi da način života „brzo se obogatiti“ privlači mladiće koji se bore da pronađu prilike za zaposlenje u formalnog sektora.Međutim, potrebno je više istraživanja o pokretačima organizovanog kriminala, ulozi žene kao akteri kriminala i kako se angažuju na kriminalnim tržištima, i o odnosu moći između polova.
“Pol je ključna determinanta kriminala, ponekad se rangira iznad socio-ekonomskih, obrazovni ili radni status. Rod takođe igra ključnu ulogu u određivanju žrtava od organizovani kriminal: skoro svaka osoba trgovana radi komercijalnog seksualnog rada sa ili na Zapad Balkan je žensko, dok su skoro svi ubijeni u okviru crnogorskog narko-rata muškaraci. Uključivanje rodne perspektive u istraživanje i diskurs o pitanjima vezanim za organizovani kriminal i korupcija na Zapadnom Balkanu stoga takođe doprinose davanju glasa žrtvama organizovanog kriminala.Širom zapadnog Balkana, žene su na čelu vodećih OCD adresiranje ranjivosti povezanih sa organizovanim kriminalom i korupcijom. Uključujući ženske perspektive u odgovorima zajednice je stoga važno za dalje raspakivanje ovog fenomena i ojačati otpornost”, navodi se u izvještaju.
Društva na Zapadnom Balkanu se brzo mijenjaju, a to se vidi i po tome kako je uloga žena se percipira. Jedan pokazatelj ove promjene je rastuća stopa razvoda.
“Posebno u prestonicama i urbanim područjima, profesionalne žene postaju sve više osnažene i zauzimaju visoke pozicije u politike, vladinih institucija i privatnog sektora. I, paralelno, uloga i percepcija žene u organizovanom kriminalu se takođe mogu promeniti, jer žene u regionu postaju sve više osnažene a njihova uloga u društvu se razvija”, navodi se u izvještaju.
U suštini, kako žene preuzimaju aktivnije uloge u formalnom sektoru, oni takođe preuzimaju aktivniju pa čak i vodeću ulogu u kriminalnoj ekonomiji.
“Da damo jedan primer, žene sa Zapadnog Balkana bile su dio zloglasnih Pink Pantera, grupa provalnika iz Crne Gore aktivnih širom Evrope u ranim godinama 2000-ih. Postoje takođe izvještaji o ženama koje vode organizovane kriminalne grupe koje se bave, na primjer, uzgojem kanabisa u Španiji i kao regruti za seksualni rad. U stvari, bilo je nekoliko slučajeva u 2020. u kojima su žene u Zapadni Balkan je optužen za omogućavanje i posredovanje u seksualnom radu. Druge žene podržavaju vođenje kriminalnih poduhvata svojih porodica. Takođe se pretpostavlja da da budu umiješani u pranje novca svojih muških članova porodice, kako je nedavno sprovedena istraga Srbije Tužilaštvo za organizovani kriminal u ženu poznatog srpskog kriminalca pokazuje. Intervjui takođe su navele da su žene uključene u krijumčarenje različitih vrsta nelegalne robe preko granica, posebno zato što je manja vjerovatnoća da će ih policija i službenici granične bezbjednosti provjeravati i pretraživati nego muškaraca. Godine 2019. uhapšena je glumica iz Sjeverne Makedonije zbog omogućavanja krijumčarenja 700 kilograma kokaina u Španiji u ime njenog partnera, kao i organizovanje bankovnih transfera. Promjena uloge žena u organizovanom kriminalu može se posmatrati i na društvenim mrežama, gdje neke objavili o svojim „dostignućima“ i brzom sticanju (nezakonitog) novca i promovišu slične vrijednosti kao ljudi uključeni u posao”, navodi Globalna inicijativa.
Uprkos sve većoj uključenosti žena u organizovani kriminal, broj žena uhapšenih za takve zločine ostaje malo – na primjer, samo 7,2% svih uhapšenih u Bosni i Hercegovina 2020. godine su bile žene. Manje od 5% zatvorenika na Zapadnom Balkanu su žene.
Od 2012. do 2018. samo 7% svih ljudi osuđenih za učešće u organizovanim kriminalnim rupama na Zapadnom Balkanu bile su žene. Broj je nizak, posebno za trgovinu drogom. Proporcionalno, međutim, čini se da je veći procenat žena osuđen za druge vrste teških krivičnih djela, kao što je prevara.
Iako se čini da su zločini koje su počinile žene manje nasilni od slučajeva koje su vodili muškarci, jeste važno je imati na umu da rodne percepcije ne oblikuju samo ulogu koju igraju pojedinci u organizovanom kriminalu, ali i reagovanje organa za sprovođenje zakona i obrasci zabrane. Drugim riječima,tradicionalna percepcija pola među službenicima za sprovođenje zakona može imati prejudiciranu tendencija da se zanemaruje potencijalna uloga ženskih počinilaca.
Prema tome, to može biti slučaj da zatvorska populacija i zvanična statistika daju iskrivljeni odraz Zapadnog Balkana stvarni kriminalni pejzaž. Takođe je vrijedno napomenuti da uprkos višestrukoj ulozi koju žene igraju u organizovanom kriminalu širom regionu, intervjuisani predstavnici civilnog društva nisu pripisivali odgovornost ženama angažovana u organizovanom kriminalu, odražavajući tako tradicionalnu percepciju uloge žena u društvu.
